Şarka Virüs (Plum pox potyvirus, PPV) , sert çekirdekli meyve ağaçlarının özellikle de Erik, Kayısı, Şeftali ve Nektarin’in en önemli hastalığıdır.Kiraz ve Badem’de hastalığın konukçuları arasındadır.PPV ekonomik olarak en önemli zararlı organizmaların başında gelir. Çünkü ürünün kalite ve kantitesinde direk zarara yol açar.Virüs ile bulaşık ağaçlarda, meyvelerde şiddetli deformasyonlar ve hasat zamanından önce erken döküm olmaktadır. Şiddetli enfeksiyonlarda %100’e varan oranlarda zarar oluşabilmektedir.
BELİRTİLERİ: Bitki türüne, çeşidine, yaşına, beslenme durumuna, virüsün ırkına ve sıcaklığa göre değişir. Bazı bulaşık bitkiler hiç belirti göstermeyebilir. Belirtileri çiçek, yaprak, meyve ve meyve çekirdeğinde görülür. Özellikle ilkbaharda yapraklarda belirgindir. Yaprak damarları etrafında açık yeşil renk değişikliği (damar sarılığı), damar bantlaşması, sarıdan açık yeşile değişen halka ve lekeler, çizgi ve bantlar tipik belirtileridir.
Meyve yüzeyindeki soluk sarı halka ve çizgi şeklindeki belirtiler tipiktir. Sarı leke ve halkalar - sarı çizgiler meyvelerde, özellikle de kayısılarda şiddetli deformasyonlar meydana getirir. Erik ve kayısıların meyve etinde kahverengileşme görülür. En tipik belirtilerden birisi de kayısılarda ve Avrupa kökenli eriklerde erken meyve dökümdür. Kiraz meyvelerinde de erken döküm görülür. Japon eriklerinde ve şeftalilerde halkalı lekeler tipiktir.
Sert çekirdekli meyve türleri için büyük risk oluşturan şarka virüsünün ve diğer karantinaya tabi etmenlerin İlimizde bulaşmaması ve yayılmaması için gerekli tedbirler alınmakta, Elazığ ve Şanlıurfa illeri dışında sert çekirdekli fidan ve her türlü üretim materyalinin ilimize girmemesi için İlçe Müdürlüklerine gerekli yazışmalar yapılmakta ve güvenlik birimlerimiz ile de koordineli olarak denetimler yoğun bir şekilde yıl boyunca devam etmektedir.
Bu bağlamda konunun ehemmiyetine binaen 30-Ocak 2015 tarihinde Bakanlık yetkililerinin katılımıyla çok geniş kapsamlı panel düzenlenmiştir. Ayrıca 2012 yılında yapılan Bakanlığımız Bitki Sağlığı toplantısında alınan kararlar doğrultusunda Malatya ilinde 3 yıllık bir sürvey çalışması yürütülmüş olup, ilimizin tüm ilçelerinde toplam 170 bin dekar alanda 677 numune alınarak analiz amacıyla Diyarbakır Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne analize gönderilmiştir. İlimizin tüm ilçelerinde 3 yıl yürütülen sürvey çalışmaları sonucu toplanan numunelerde şarka etmenine rastlanılmamıştır. Daha sonraki yıllarda 2016 yılında 60, 2017 yılında 142 ve 2018 yılında şarka sürveyi kapsamında 132 yaprak numunesi alınmış olup, analiz etmek amacıyla laboratuvara gönderilmiş, yapılan analizlerde olumsuzluğa rastlanılmamıştır. En son 2019 yılında ise 114 yaprak numunesi alınarak ilgili Enstitüye gönderilmiş, yapılan analizler sonucunda ilimizde bu yıl da şarka virüsü etmenine rastlanılmamıştır.
İlimizde Şarka sürveyi çalışmaları her yıl planlı bir şekilde devam etmektedir. İlimizde her yıl en az iki ilçede özellikle kayısıda ve diğer sert çekirdekli meyve bahçelerinde yaprakta numuneler alınarak analize gönderilmektedir. Fidan girişlerinin olduğu ilçelerde numune alma daha çok tekrarlanmakta ve titizlikle çalışmalara devam edilmektedir. Arazide yapılan çalışmalarda numune alımı genç bahçelerde daha fazla yapılmakta; ayrıca bahçelerde zararlı kontrollerine çıkılırken şarka etmenine dikkat çekilmekte şüphelendiğimiz numuneler makroskobik olarak incelenmekte hatta olgunluk döneminde çekirdek iz düşümlerine bakılmaktadır Bu çalışmalar sonucunda şüphelendiğimiz numuneler ilgili Enstitüye analiz amacıyla gönderilmektedir. İlimizdeki üreticilere bitki sağlığı ile ilgili yapılan bütün toplantılarda kurulacak bahçelerin sağlık olması ve kaliteli ürün alınabilmesi için fidanların şarka virüsünde ari üretim yapan yerlerde alınması, değişik yollarla diğer illerde fidan, aşı kalemi getirilmemesi, sertifikası olmayan fidan satın alınmaması ve mahallerinde bu şekilde fidan satışı yapanların mutlaka İl ve İlçe Müdürlüklerine haberdar edilmesinin çok önemli olduğu olgusu sürekli olarak işlenmektedir.
Geçmişte Elibüyük ve Erdiler(1988) Malatya’da meyve ağaçlarının şarka virüsü bakımında temiz olduğunu rapor etmişlerdir.
Baloğlu ve Ark. (2001) Malatya ve civarında kayısılarda görülen virüs hastalıklarının saptanması ve çözüm yolları üzerinde yaptıkları çalışmada be etmene rastlamadıklarını beyan etmişlerdir.
Aynı şekilde yorgancı ve Ark. (2001)’de Malatya’da kayısı çeşitlerinin bazı virüs hastalıkları açısında değerlendirmesini yaptıkları çalışmada, testlenmiş olan kayısı genetik materyalinin şarka virüsü etmeni yönünde bulaşık olmadığını belirtmişlerdir.
2008-2012 yılları arasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde sert çekirdekli meyve ağaçlarında(Kayısı, şeftali, kiraz, erik, badem vb.) şarka virüs hastalığı için yapılan sürveyler neticesinde toplanan 2614 örneğe yapılan serolojik analizler sonucunda herhangi şüpheli bir durumla karşılaşılmamıştır.
Meyvecilikte sağlıklı bahçe tesis etmenin en temel kuralı sağlıklı fidan kullanmaktır. Fidanımız her türlü hastalık ve zararlıdan ari değilse tesisi edeceğimiz bahçe sağlıklı olmayacak ve emeğimiz boşa gidecektir. İlimizin en kıymetli ürünü olan kayısı bahçelerine Şarka virüsü etmeninin bulaşmaması için yerinde fidan üretmek en doğru olanıdır. Bu bağlamda İlimizde 1 resmi 27 özel olmak üzere toplam 28 adet fidan üretici belgesine sahip fidanlık bulunmaktadır. Bu fidanlıkların kontrolleri İl Müdürlüğümüz Yetkili teknik elamanlarca periyodik olarak yapılmaktadır. İlimize dışarıdan fidan girmemesi için kontrollü bir şekilde her yıl on binlerce fidanın mahallinde yetiştirilmesi sağlanmaktadır.
ÖNEMLİ NOT:Hastalığın en önemli yayılma yollarından birisi bulaşık üretim materyali hareketidir.PPV enfeksiyondan yaklaşık 2-3 yıl sonra yayılmaya başlar. Virüsten ari sertifikalı üretim materyali kullanılmadığı takdirde, aşı ile virüsün yayılışı daha da hızlanır. Şarkanın yeşil şeftali yaprak biti [Myzus (N.) persicae (Sulzer)] de dâhil olmak üzere, 14 tane yaprak biti vektörünün olduğu bilinmesine rağmen, bölgeler ve ülkeler arasındaki virüsün en etkili yayılışı bulaşık üretim materyalleri ile olmaktadır. PPV çiçek anterlerinde bulunduğundan dolayı, bulaşık çiçek anterlerinin de PPV’nin ulusal ya da uluslararası yayılmasında potansiyel bir rol oynayabileceği rapor edilmesine rağmen, bu olasılık halen doğrulanmamıştır. Aynı şekilde virüsün Prunus türlerinin tohumları ile taşındığına dair bir rapor olmasına rağmen, bu da diğer araştırıcılar tarafından doğrulanmamıştır.
Şarka ile bulaşık ağaçlar tedavi edilemez. Eğer PPV bir bölgeye bir kez bulaşmışsa, hastalığı ortadan kaldırmak çok zordur ya da imkânsızdır. Sıkı karantina uygulamalarının yanında kültürel tedbirlerle hastalığın yayılmasının önlenmesine çalışılmaktadır. Sadece hastalıktan ari sertifikalı üretim materyali kullanmak, virüsün girişini engelleyebilir.Bunun yanında düzenli olarak yaprak biti ile mücadele etmek te PPV’nin bir bölgeye yerleşimini engelleyebilir. Eğer virüs bir bölgeye girmişse eradikasyon ve yukarıdaki önerilen kontrollerle beraber çok zor da olsa amacına ulaşabilir. Çünkü bazı ülkeler (Fransa ve İtalya) PPV ile mücadelede bunu kısmen de olsa başarabilmişlerdir.Hastalıkla mücadelede yukarıda bahsedilen önlemlerin yanında; bulaşık bahçelerden kesinlikle üretim materyali alınmamasına ve virüsün meyve ve çekirdeği ile taşındığına dair bir delil olmamasına rağmen, çok sayıda yaprakbiti vektörü olduğundan dolayı, bulaşık meyve ve meyve saplarının etrafa dağıtılmamasına özen gösterilmelidir.
Kamuoyuna Duyurulur.
Tahir MACİT
İl Tarım ve Orman Müdürü
