Fiziksel İnaktivite Ve Diyabet

 Yetersiz fiziksel aktivite dünya çapında ölümlerin önde gelen 10 risk faktöründen biridir. Yetersiz fiziksel aktivite kardiyovasküler hastalıklar, kanser ve diyabet gibi bulaşıcı olmayan hastalıklar için de önemli bir risk faktörüdür. Ve dünyada adolesan popülasyonun  % 80'i yetersiz fiziksel aktivite düzeyine sahiptir. Sonuç olarak, fiziksel hareketsizlik halk sağlığı açısından önde gelen risk faktörü haline gelmiştir. Fiziksel aktivite düzeyi azaldıkça, kronik hastalıklara yakalanma riski artmaktadır. Diyabet prevalansı tüm dünyada artmaktadır ve Dünya Sağlık Örgütü diyabetin 2030 yılına kadar ölüm nedenlerinden 7. Sırada olacağını öngörmektedir.  Fiziksel Aktivite ve Egzersiz Fiziksel aktivite; vücutta kas hareketinin olduğu her hangi bir aktiviteyi tanımlar. Egzersiz ise; bir amaca uygun olarak planlanmış, tekrarlı olarak yapılan fiziksel aktivitedir. Diyabetli bireyde fiziksel aktivite ya da egzersizden beklenen; fiziksel uygunluğunun artırılmasıdır.Fiziksel aktivite/egzersiz; diyabetlinin kan şekeri seviyesini dengede tutmada, HbA1c değerini normal seviyede tutmada ve diyabete bağlı ileri dönem komplikasyonlarının görülme riskini azaltmada etkilidir. Ayrıca; kan yağı düzeylerinin iyileşmesi, kardiyak risk faktörlerinin minimuma indirilmesi, vücut yağlarının azalması ve psikolojik iyilik halinin artması etkileri de vardır.Diyabette Fiziksel Aktivite/Egzersizin Etkileri• Fiziksel aktivite/egzersiz kan şekeri kontrolü üzerine olumlu etki sağlar,• Hipertansiyonun kontrolüne destek olur,• Kan yağlarının düşmesine katkı sağlar,• Egzersiz düzenli yapılması halinde, hem genel vücut yağ dağılımını olumlu yönde etkiler hem de karın bölgesindeki yağı azaltır,• Kaybedilen kilonun korunmasına yardımcı olur,• Genel sağlık ve ruh sağlığının iyileştirilmesine katkı sağlar,• Yaşam kalitesini olumlu etkiler.Diyabetli Bireyler İçin Fiziksel Aktivite/Egzersiz Programının YapılandırılmasıDiyabetliler her yaşta, her durumda egzersiz yapabilir. Diyabetli bireye önerilecek fiziksel aktivite/egzersiz programı öncesinde aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.1. Diyabetli bireyin fiziksel aktivite/egzersiz açısından bireysel özellikleri ve risk faktörleri belirlenir. Bireyde fiziksel kısıtlılıklar, engeller, kalça/diz protezi, dejeneratif, romatizmal hastalıklar vb, periferik arter hastalığı, yürürken bacak krampları, nabız, kan basıncı, diyabete bağlı sinir hastalığı,ayaklarda cilt bütünlüğünde bozulma, nefropati, nöropati, hipoglisemi atakları ve fiziksel aktiviteyi etkileyecek diğer durumlar değerlendirilir.2. Fiziksel aktiviteye başlamadan önce evde kan şekeri takibi yapmayı öğrenmiş olmalıdır. Kan şekeri ölçüm sonuçları diyabetli bireyin, egzersize başlayıp, başlayamayacağını, egzersize başlamadan önce veya egzersiz esnasında ilave karbonhidrat alımı yapıp yapmayacağına karar vermesini sağlar. Diyabetli birey fiziksel aktivite/egzersiz öncesi, esnası veya sonrasında kan şekeri ölçümü yaparak fiziksel aktivite/egzersizin kan şekeri üzerine etkisini değerlendirmelidir.Egzersiz Öncesi Kan Şekeri Düzeyi Nasıl Olmalıdır?• Egzersiz öncesi güvenli kan şekeri 100-250 mg/dl arasında olmalıdır.• 100 mg/dl'nin altında ise 15 g karbonhidrat alımı sağlanmalıdır.• 250 mg/dl veya üzerinde ise idrarda keton testi yapılmalı, keton pozitif ise normalleşinceye kadar egzersiz ertelenmelidir. Keton negatif ise ek karbonhidrat alımı yapmaksızın hafif şiddette egzersiz yapılabilir.• Her koşulda önlem olarak fiziksel aktivite sırasında karbonhidrat içeren (kesme şekeri, meyve suyu, gibi) besin bulundurulmalıdır.• Egzersizin tipi, yoğunluğu, süresi, şiddeti mutlaka kişiye uygun olarak belirlenmelidir.Egzersiz büyük kas gruplarını içermeli, aerobik tipte ve dinamik olmalıdır. Bu özellikleri sağlayabilen egzersiz türleri yürüme, yüzme, bisiklet gibi egzersizler seçilebilir. Ancak; düzenli yapılabilmesi nedeniyle tempolu yürüme en çok tercih edilen aktivitedir.• Diyabetli bireyde fiziksel aktivite ya da egzersiz planlanırken; hastanın yaşı, egzersizin tipi ve şiddeti, hastalığın metabolik kontrolü, kas-iskelet sistemi uygunluk düzeyi, kardiyo-pulmoner (kalp-akciğer) uygunluk düzeyi dikkate alınmalıdır.• Tip 2 diyabetli bireyde, hastalık 35 yaşından önce ortaya çıkmış, komplikasyonsuz seyrediyor, henüz iskemik kalp hastalığı, hipertansiyon, kan yağları yüksekliği gelişmemiş ise şiddeti gittikçe artan egzersiz eğitim programları uygundur.• Kan şekeri ve kilo kontrolünün sağlanabilmesi için egzersiz, orta şiddette (maksimum kalp hızının %50-60'ı), uzun süreli (ortalama 45 dk) olmalı ve düzenli yapılmalıdır.Uygun Fiziksel Aktivite Nasıl Olmalıdır?• Haftada üç ya da beş kez, günde 30-45 dk yapılmalı, 48 saatten fazla ara verilmemeli,• Hafif şiddette başlamalı, orta şiddete yavaş yavaş ilerlenmeli,• 5-10 dk ısınma hareketleri ile başlanmalı,• 20-30 dk uygun tempoda sürdürülmeli,• 10-15 dk'lık soğuma egzersizleri ile bitirilmelidir.Egzersiz Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken DurumlarOn iki haftalık düzenli yürüme programı ile tip 2 diyabette fiziksel uygunluk artar, karın bölgesinde yağ oranı azalır. Ancak hiperglisemi kontrol altında olmalı, sekonder problemler minimize edilmeli, metabolik durumuna uygun ve kişiye özel egzersiz verilmelidir.• Egzersiz tipi, süresi ve şiddeti,• Hastalığın şiddeti, akut veya kronik safhada oluşu,• Eşlik eden başka bir hastalık varlığı egzersizin yükünün artmasına veya daha fazla algılanmasına neden olur.Bu nedenle, kişiye aktivite önerilirken, egzersiz test bulguları, iklim, çevre koşulları, entellektüel talepleri, besin alımı, ruhsal durumu göz önüne alınmalıdır.Egzersiz sırasında,• Güvenli kan şekeri düzeyi sağlanmalı,• Uygun sıvı alımı sağlanmalı,• İyi bir ayak bakımı sağlanmalı,34• Uygun bir spor ayakkabısı seçilmeli,• Vücut hijyenine dikkat edilmelidir.Tip 2 diyabeti olan kişi gençse ve komplikasyonsuz ise iskemik kalp hastalığı, hipertansiyon, hiperlipoproteinemisi yoksa yoğunluğu gittikçe artan aerobik egzersiz eğitim programları rahatlıkla uygulanabilir.Fiziksel Aktivite/Egzersiz İle İlgili ÖnlemlerPlanlı olmayan egzersizin etkileri göz önünde bulundurulmalıdır.Hipoglisemi semptomları ortaya çıkabileceği unutulmamalı, terleme, titreme, kalp çarpıntısı, solukluk/solgunluk, bilinç bulanıklığı, konuşma ve koordinasyonda bozulma varsa egzersiz derhal sonlandırılmalı, hastaya hemen karbonhidrat destekli sıvı ya da besin desteği verilmeli, semptomların devamı halinde hastaneye gidilmelidir.Hipoglisemi Riski Oluşmaması İçin• Diyabetli bireylerin aç karnına egzersiz yapması önerilmez, egzersizden yarım – bir saat önce karbonhidrat içeren ara öğün almalıdır.• Egzersizin uzaması durumunda aktivite sırasında ek karbonhidrat alımı genellikle gerekir.• Yoğun egzersiz öncesinde, sırasında ve sonrasında ek karbonhidrat alımı gerekebilir.• Hipoglisemi, aktivite sonrası 24-36 saat sonrasına kadar gelişebilir.• İnsülin ihtiyacı egzersiz sonrası ve öncesi azalabilir.Hiperglisemi Riski• Yoğun egzersiz sonrasında kan şekeri yükselebilir.• Keton varsa egzersiz yapmamaları konusunda öneride bulunulmalıdır.• Egzersiz öncesinde, sırasında ve sonrasında kan şekeri seviyeleri yakından izlenmelidir, gerekli müdahaleler yapılmalıdır. Kardiyovasküler olaylar, diyabet komplikasyonları ve eklenecek diğer sağlık sorunlar göz önünde bulundurulmalıdır.Tip 1 Diyabet ve EgzersizTip 1 diyabette egzersizde uyulması gereken kurallar;• Yemekten 1-3 saat sonra yapılmalıdır.• Egzersiz öncesi glisemi 100-250 mg/dlarasında olmalıdır.• Egzersiz öncesi, sırası ve sonrasında kan şekeri ölçülmeli, gerekirse ilave karbonhidrat alınmalıdır.• Egzersiz bir önceki insülin enjeksiyonunun maksimal etki zamanına rastlamamalıdır.• Egzersizin etkili olduğu ekstremite cildine insülin zerkedilmemelidir (koşma-bacak, cam silme-kol).• 1/2 st'lik (600 kkal/st enerji gerektiren) egzersiz için 25-30 g ek karbonhidrat alımı sağlanır. 3-4 km yürüyüş, 35 dk tenis oynama, 1 saat bisiklete binme, 1 saat bahçede çalışma, 2 saat balık tutma, 40 dk yüzme 250 kkal enerji harcaması sağlar.•  Tip 1 diyabette egzersizde hipoglisemi, hiperglisemi, ketozis ve ketoasidoz,kardiyovasküler iskemi,aritmi,mevcut proliferatif retinopatinin ağırlaşması,alt ekstremite travması (otonom nöropatide) gibi riskler bulunmaktadır.Bu nedenle egzersiz önerisi mutlaka hekim kontrolünde yapılmalıdır.ÖZET:*Kullanılan ilaçların, uygulanan beslenme tedavisinin ve yapılan fiziksel aktivitenin bir bütün olduğu unutulmamalıdır.*Diyabetli bireyde egzersiz planlanırken kan şekeri kontrol altında olmalıdır, diğer sağlık problemleri varsa göz önüne alınmalı, metabolik duruma göre ve kişiye özel egzersiz seçilmelidir.*Düzenli yapılan fiziksel aktivite/egzersiz diyabetli bireyin genel sağlık düzeyi ve yaşam kalitesini artırır. Düzenli yapılması halinde olumlu etkileri artar. Kan şekerinin kontrol altında tutulması ve komplikasyonların önlenmesi mümkün olur. Kaynak:1.http://www.euro.who.int/en/health-topics/disease prevention/nutrition/news/news/2015/11/physical-inactivity-and-diabetes2. WHO Physical activity Fact sheet N°385 Updated January 20153. Erişkin Diyabetli Bireyler İçin Eğitimci Rehberi